Na het krijgen van een handicap is gezonde voeding nog belangrijker dan daarvoor, om zo te kunnen voldoen aan de verhoogde voedingsbehoeften van het lichaam – direct na het oplopen van het letsel, tijdens de revalidatie en gedurende het verdere leven. Een doortastende aanpassing van iemands leefstijl – in het bijzonder het voedingsgedrag – heeft aangetoond een enorm preventief, maar ook curatief effect. Oók bij bijvoorbeeld cerebrale parese of na een CVA. Want ook die populatie heeft te maken met inactiviteit en sedentair (=zittend) gedrag.
Tijdschrift Tonus, november 2019
Door: Annemarie de Vries-Postma en Dr. Kees Hein Woldendorp (revalidatiearts, lid medische adviesraad Dystonie vereniging)
Directe aanleiding voor dit artikel was het verschijnen van Het Sit Smart Dieet, de eerste wetenschappelijk onderbouwde voedingstherapie, met bijbehorend handboek, voor mensen met een rolstoelbestaan, hun familie, vrienden, zorgverleners, gezondheids- en medische professionals. De voedingsmethode is onderdeel van de, door het RIVM erkende, gecombineerde leefstijl interventie GLI TOTAAL, een inclusieve leefstijlinterventie, waarin nadrukkelijk rekening is gehouden met mensen een handicap. Zo’n gecombineerde leefstijl interventie bestaat uit een combinatie van gezonde voeding, voldoende bewegen, stress vermindering, slaapverbetering en vermijden/beperken van genotmiddelen zoals tabak en alcohol.
Voor zowel de leefstijlinterventie als de voedingsmethode was het hoog tijd: “Voor elke aandoening is tegenwoordig wel een dieet of voedingsboek, voor rolstoelers was er tot op heden niets. Ook de bestaande leefstijlinterventies houden geen rekening met- en hebben geen expertise op het gebied van de complexe problematiek van mensen met een handicap”.
Ervaringsexperts
Beide auteurs weten wat mensen met een handicap doormaken. Kees Hein Woldendorp: “Wij hebben beiden dagelijks te maken met neurologische problemen. Annemarie kreeg zelf op haar 11e van de ene op de andere dag een dwarslaesie door een ontsteking in haar ruggenmerg (vermoedelijk door een tekenbeet).
Het was hoog tijd voor meer aandacht voor een gezonde leefstijl voor mensen met een rolstoelbestaan.
Ik zie zelf als revalidatiearts dagelijks de worstelingen waar mensen met neurologische aandoeningen mee te maken hebben. Daarom schreven wij, naast het voedingsboek, ook beiden mee aan de leefstijlinterventie. Daarvan was er namelijk nog niets, in ieder geval niet wat wetenschappelijk goed onderbouwd is.
Het was hoog tijd voor meer aandacht voor een gezonde leefstijl voor mensen met een rolstoelbestaan. Voor elke chronische ziekte zijn er wel voedingsrichtlijnen, of is er wel een dieet of kookboek, maar voor mensen met een rolstoel gebonden bestaan en/of een neurologische aandoening was er tot op heden niets. Deze mensen zijn echt een vergeten groep. Dat kon en moest anders vonden we”.
Healthy aging met een handicap
Annemarie de Vries-Postma: “Een gezonde leefstijl en in het bijzonder voedingsgedrag, krijgt een steeds groter belang binnen de geneeskunde en zorg. Ook in ons persoonlijk leven wordt steeds duidelijker dat we onszelf ziek kunnen eten maar ook béter. Waar we vroeger dachten dat onze genen allesbepalend waren, weten nu dat dit niet zo is en ruim 80% van de meest voorkomende chronische ziekten leefstijl gerelateerd zijn.
Mensen met een handicap, zoals ik zelf, behoren door hun inactiviteit, sedentair gedrag, en veranderde metabolisme, tot een hoog-risicogroep op vele chronische aandoeningen tegelijk: obesitas, diabetes type 2, hart- en vaatziekten, urineweginfecties, darmproblemen, moeheid, depressiviteit, decubitus, en slecht genezende wonden.
Het zijn veelvoorkomende, vaak terugkerende en niet zelden levensbedreigende complicaties van een dwarslaesie of bij ernstige vormen van spasticiteit zoals bij sommige vormen van dystonie. Echter, in mindere mate lopen de mensen met lichtere of lokale vormen van neurologische stoornissen ook een verhoogd risico op dit soort gezondheidsproblemen. Door minder bewegen, door stress/frustratie en/of door verkeerde voeding.
“We zijn in de revalidatie van oudsher gewend aan het idee dat de dierlijke eiwitinname verhoogd moet worden voor herstel. Recente publicaties in onder meer JAMA laten ons echter zien dat vooral de keuze van het soort eiwitbron belangrijk is voor het effect ervan op de gezondheid.
Gezond ouder worden met een handicap is dan ook een grote uitdaging; want in een rolstoel zitten is topsport voor het lichaam. Daardoor komt ook voedingsstoffentekort veel voor bij mensen met een dwarslaesie (of rolstoel gebonden bestaan door een andere neurologische reden). Al deze secundaire gezondheidscomplicaties stellen namelijk enorme extra eisen aan het lichaam voor meer hoogwaardige (bij voorkeur plantaardige) eiwitten, essentiële voedingsstoffen, vitaminen en mineralen.
Daarom is gezonde voeding na het krijgen van een handicap nog belangrijker dan daarvoor, om zo te kunnen voldoen aan de verhoogde voedingsbehoeften van het lichaam – direct na het oplopen van het letsel, tijdens de revalidatie en gedurende het verdere leven. Een doortastende aanpassing van iemands leefstijl – in het bijzonder het voedingsgedrag – heeft aangetoond een enorm preventief, maar ook curatief effect. Oók bij bijvoorbeeld cerebrale parese of na een CVA. Want ook die populatie heeft te maken met inactiviteit en sedentair (=zittend) gedrag”.
Hieronder wordt uit de doeken gedaan welke elementen van een gezonde voeding belangrijk zijn met een korte – niet al te medische- uitleg waarom dat zo is. Voor de geïnteresseerde lezer zijn er literatuur referenties toegevoegd voor meer achtergrond informatie.
Onbewerkt, plantaardig
Het Sit Smart Dieet is gebaseerd op de meest recente wetenschappelijke inzichten op het gebied van chronische aandoeningen en voeding. Eén van die inzichten is dat een onbewerkt, plantaardig dieet zeer effectief is bij obesitas, diabetes type 2, hart -en vaatziekten en wondgenezing.
Kees Hein Woldendorp: “We zijn in de revalidatie van oudsher gewend aan het idee dat de dierlijke eiwitinname verhoogd moet worden voor herstel. Recente publicaties in onder meer JAMA (Mingyang Song, MD et al. Okt. 2016) laten ons echter zien dat, hoewel de hoeveelheid eiwit specifieke effecten kan hebben, vanuit een breder dieetperspectief vooral de keuze van het soort eiwitbron belangrijk is voor het effect ervan op de gezondheid.
De positieve effecten van een plantaardig dieet op het hart, de bloedvaten, het zenuwstelsel en de algehele stofwisseling zijn enorm, en kunnen daarom niet meer genegeerd worden.
De positieve effecten van een plantaardig dieet op het hart, de bloedvaten, het zenuwstelsel en de algehele stofwisseling zijn enorm, en kunnen daarom niet meer genegeerd worden (Hana Kahleova, et al. Nutrients. Aug. 2017). Zo leidt een overwegend plantaardig dieet tot 2x zoveel gewichtsverlies als traditionele diabetes-diëten en verhoogt het de insulinegevoeligheid meer dan welk ander dieet ook (Jiri Veleba, et al. Nutrients. Nov. 2016).
Een hoge inname van dierlijke eiwitten wordt geassocieerd met overgewicht, sterfte door hart- en vaatziekten, vooral bij personen met minstens één leefstijl risicofactor (zoals dus mensen met een handicap), en een verhoging van het totale sterfterisico (Hernández-Alonso et al. Clin. Nutr. April 2016).
Tegelijkertijd wordt een hoge inname van plantaardige eiwitten juist geassocieerd met de afname van gewicht, sterfte door hart- en vaatziekten, het risico op een beroerte en totaalsterfte, wat dan ook het belang van de eiwitbron aangeeft”. Dit betekent dus dat je het beste minder dan 10% van je eten uit dierlijke eiwitten moet halen: naast vlees moet je dan ook denken aan dierlijke melk, yoghurt of kaas.
Op basis van bovenstaande zou je denken dat de Sit Smart Principes gelijk staan aan vegetarisch of veganistisch eten. Dat is niet het geval, want er zijn nog vier andere belangrijke principes (onderstreept):
Zo is het belangrijk om voeding met een lage glycemische waarde te nemen, dat betekent dat de suikerspiegel niet steeds opgejaagd wordt, met daarbij een pieksgewijze productie van insuline in het lichaam en de al eerder genoemde verminderde insuline gevoeligheid. Dit betekent dat allerlei zetmeelrijke producten dus ook beter vermeden kunnen worden; je kunt dan denken aan aardappelen en rijstproducten.
Graan producten zijn ook beter om te vermijden, in het bijzonder tarwe.
Graan producten zijn ook beter om te vermijden, in het bijzonder tarwe, omdat het enerzijds een snelle en hoge bloedsuikerpiek geeft (hoge glycemische waarde), doordat er een amlopectine in zit wat daar specifiek voor zorgt. Juist ook bij volkoren brood. Anderzijds is het zo dat er in tarwe een bepaald soort vezels zitten die tot een ontstekingsreactie en verhoogde darmlekkage (‘leaky gut’) leiden, dat wat anders is dan de veel minder vaak voorkomende glutenallergie. Deze ontstekingsreactie leidt tot een scala aan klachten, zowel in de darm/buik zelf én meer algemeen (zoals moeheid klachten).
Verder is het belangrijk om niet met plantaardige vetten te bakken (zoals zonnebloemolie, maisolie of sojaolie), met uitzondering van kokosolie en olijfolie, aangezien deze rijk zijn aan de ontstekingsbevorderende omega-6 vetzuren. Daarbij zijn ze vaak sterk bewerkt en worden bij verhitting toxische transvetten gevormd.
Na het lezen van dit alles denkt u vast dat dit wel heel moeilijk zal zijn om te veranderen, want hierboven is bijna het hele standaard eten van de Nederlander zo ongeveer in de ban gedaan. Toch is het mogelijk om heerlijk te eten. Kees Hein probeert zelf ook al deze adviezen toe te passen, een kantoorstoel op wieltjes is immers ook net een rolstoel…
Het mooie van het Sit Smart Principes is dat het bij voorkeur ook kleurrijk moet zijn, en daarmee de eetlust opwekt. Rode en blauwe groenten en fruit (zoals blauwe bessen) blijken namelijk het ontstekingsniveau in het lichaam omlaag te brengen (al binnen 2 weken). Daarmee zijn dit soort voedingsstoffen vergelijkbaar met geneesmiddelen. Dat is een totaal nieuwe gezichtspunt, ook voor de meeste artsen.
Nog een extra voordeel van dit gezonde eten is dat je er niet teveel van kunt eten. Plantaardig voedsel geeft namelijk veel eerder een verzadigd gevoel, en dan stop je vanzelf. Vezelrijke lekkere tussendoortjes zoals een dadel of een chocolaatje zijn nog steeds mogelijk en juist goed om te eten.
Voor dit artikel voert het te ver om in detail te beschrijven hoe je zo’n nieuwe voedingsmanier je eigen kan maken. Belangrijk is dat je gemotiveerd bent om wat te willen doen aan je eigen gezondheid, bij voorkeur samen met je andere gezinsleden. Hoe meer je de principes aanhoudt, hoe groter de effecten zijn, zelfs al na 2 weken merk je een verschil. En dat werkt dan weer positief om het voedingspatroon vast te houden. Naast onderstaand boek is er de website www.sitsmartdiet.com en een facebook supportgroep (De Sit Smart Diet groep) met ruim 800 deelnemers die ervaringen, tips & tricks en lekkere recepten met elkaar uitwisselen.
Studiereis
Annemarie reisde voor studie een groot deel van de wereld af. Zo deed ze onder meer kennis op in Australië, de Verenigde Staten, Canada en Duitsland. Annemarie de Vries-Postma: “Plantaardige voeding blijkt in deze landen al veel meer “mainstream” als het gaat om algemene richtlijnen aan zorgcentra bij chronische aandoeningen dan in Nederland.
Zo beveelt het meest toonaangevende medische orgaan in de wereld, de American Medical Association (AMA), sinds 2017 Amerikaanse ziekenhuizen (en andere zorginstellingen) aan om hun patiënten enkel nog plantaardige maaltijden te serveren en adviseren, en dus vlees, vis, melk én eieren uit het dieet te verwijderen. Het Amerikaanse college van cardiologen (American College of Cardiology, ACC) publiceerde onlangs eveneens nieuwe richtlijnen. Ook deze bevelen ziekenhuizen aan om bij elke maaltijd “tenminste één plantaardig hoofdgerecht” aan te bieden en te promoten. En dat bewerkt vlees, zoals spek, ham, worst, hotdogs en vleeswaren, helemaal niet in ziekenhuizen moet worden aangeboden.
Het American College of Cardiology stelt dat fastfood en bewerkte voedingsmiddelen niet thuishoren in ziekenhuizen of revalidatiecentra. Hierbij wordt eveneens verwezen naar de publicatie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat bewerkt vlees en rood vlees (rund-varkens- lams- en geitenvlees) 20% meer kanker veroorzaakt. In navolging van deze organisaties hebben artsenorganisaties in andere landen dezelfde richtlijnen overgenomen, zoals de Bundesärtzekammer in Duitsland”.
Anders denken over eiwitten
Woldendorp en de Vries-Postma willen behandelaars, diëtisten en patiënten de zo hoognodige “switch” in hun denken over eiwitten laten maken. Kees Hein Woldendorp: “De noodzaak tot vernieuwing en een omschakeling in denken over eiwitten is groot. Natuurlijk, begrijpen we dat dit even wennen is. Zodra men echter gaat werken met de Sit Smart Principes, staat men versteld van de enorme resultaten die er in korte tijd mee te bereiken zijn. Plantaardig voedsel is in staat tot zulke geweldige dingen; een dieet van volwaardige plantaardige voeding is voor rolstoelers (of dit nu door dwarslaesie is, of een andere neurologische aandoening) in alle opzichten superieur.
Annemarie de Vries-Postma: “Daarbij is Het Sit Smart Dieet een pleidooi voor voeding als volwaardig onderdeel van de behandeling tijdens de revalidatie – in plaats van ‘bijzaak’ of ‘sluitstuk’, zoals nu nog het geval is. We willen met deze methodiek de aandacht vestigen op de belangrijke therapeutische rol die voeding kan vervullen in het herstelproces na letsel, en in het leven daarna van mensen met een rolstoelbestaan.
Als het voedingspatroon van rolstoelers direct tijdens de revalidatie of neurologie-periode wordt aangepast op basis van de Sit Smart Principes, dan kan er veel leed voorkomen worden.
Als het voedingspatroon van rolstoelers direct tijdens de revalidatie of neurologie-periode wordt aangepast op basis van de Sit Smart Principes, dan kan er veel leed voorkomen worden en zijn veel secundaire complicaties te voorkomen, effectief te behandelen en, in veel gevallen, zelfs volledig om te keren. Daarnaast krijgen patiënten zo direct de juiste voedingskennis, om na hun revalidatie ook op de langere termijn gezond en vitaal te kunnen blijven”.